Gruźlicę wywołują bakterie o nazwie Mycobacterium tuberculosis, potocznie zwane prątkami, które przenoszone są drogą kropelkową przez powietrze. Choroba prawie nigdy nie jest przenoszona przez ubranie, pościel lub inne przedmioty osobistego użytku. Większość chorych wydycha z powietrzem z płuc tylko niewielką ilość prątków, dlatego też możesz się zakazić, jeśli przez dłuższy czas przebywasz z osobą chorą. Jeżeli spędzasz 8 godzin dziennie przez pół roku lub 24 godziny przez 2 miesiące z osobą prątkującą, ryzyko zakażenia wynosi 50%.
Osoby źle odżywiające się, mieszkające w złych warunkach, łatwiej zapadają na gruźlicę. Tak więc bieda, aczkolwiek nie jest przyczyną, ułatwia rozprzestrzenianie się tej choroby. Pracownicy służby zdrowia, pacjenci przebywający przez długi czas w szpitalu, więźniowie również są bardziej narażeni na zachorowanie.
Często chory na gruźlicę nie ma żadnych objawów choroby i tylko przypadkowe badanie może wykazać, że jest zakażony prątkami. Powszechnie stosowanym testem diagnostycznym jest test Mantoux, polegający na śródskórnym wstrzyknięciu malej ilości płynu zawierającego antygeny prątków i odczytaniu wyniku po jednym oraz dwóch dniach. Jeżeli miejsce wstrzyknięcia będzie zaczerwienione i obrzęknięte, prawdopodobnie jesteś zakażony prątkami gruźlicy. Badanie radiologiczne płuc pomoże w ustaleniu stopnia rozprzestrzenienia się choroby.
Każdy chory na gruźlicę powinien pozostawać pod kontrolą lekarską. Jeżeli masz gruźlicę – jednak nie w stadium aktywnym – prawdopodobnie lekarz przepisze leczenie izoniazyclem (INH), antybiotykiem stosowanym zapobiegawczo. Jeżeli choroba przeszła w stadium aktywne i prątkujesz, będziesz leczony kompleksowo kilkoma antybiotykami.
Pacjenci zakażeni prątkami gruźlicy, ale bez objawów klinicznych choroby, najczęściej dostają zapobiegawczo jeden antybiotyk. Zwykle jest to izoniazycl, który należy zażywać codziennie. W aktywnym stadium choroby pacjent otrzymuje kilka antybiotyków jednocześnie, najczęściej są to INH, rifampicyna, pirazynamid lub etambutol.

Ponieważ niedożywienie przyczynia się do uaktywnienia prątków gruźlicy, zrównoważona dieta ma zasadnicze znaczenie dla pacjentów dotkniętych tą chorobą. Wielu dietetyków zaleca też witaminy A, C i E oraz cynk, gdyż uważa się, że wpływają korzystnie na stan błon śluzowych.

W Polsce stosuje się powszechne, obowiązkowe szczepienia ochronne przeciwko gruźlicy. Pierwsze szczepienie noworodek otrzymuje w ciągu 24 godzin po urodzeniu, jeszcze w szpitalu, a dawki przypominające – kolejno w 12. miesiącu życia oraz 7., 12. i 18. roku życia.

Około 50 lat temu ogłoszono, że gruźlica jest chorobą przeszłości. Powiedziano to zbyt wcześnie: choroba pojawiła się na nowo i znowu zagraża zdrowiu powszechnemu. Wywołują ją nowe, zmutowane prątki, oporne na dotychczasowe leczenie antybiotykami. Znów istnieje ryzyko, że choroba będzie nieuleczalna.